Stan epidemii koronawirusa SARS-CoV-2 (COVID-19) a pozycja Przedsiębiorcy na gruncie prawa cywilnego, prawa ubezpieczeń społecznych oraz prawa pracy

Olsztyn, dnia 25 marca 2020 r.

 

Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 20 marca 2020 r. ogłoszono na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii, w związku z zakażeniami wirusem SARS-CoV-2, zaś wprowadzone regulacje w sposób istotny ingerują w swobodę prowadzenia działalności gospodarczej. Ograniczenia te mają na celu zmniejszyć rozprzestrzenianie się wirusa COVID-19, jednakże w bardzo dużym stopniu wpływają na możliwości finansowe przedsiębiorców, ponieważ nawet ci przedsiębiorcy, których ograniczenia bezpośrednio nie dotyczą, pośrednio również odczuwają wpływ sytuacji epidemicznej.

W oczekiwaniu na tzw. „Tarczę Antykryzysową”, należy podkreślić, że już dziś obowiązują przepisy prawa, które dają Przedsiębiorcy szereg możliwości w zakresie restrukturyzacji swoich zobowiązać wobec wierzycieli, składek na ubezpieczenia społeczne oraz w zakresie sytuacji kadrowej, co może pozwolić Przedsiębiorcy na dalsze funkcjonowanie w obecnej, trudnej sytuacji.

 

Możliwości rozłożenia na raty/odroczenia terminu płatności lub umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne.

Odroczenie terminu płatności składek na ubezpieczenia społeczne:

Zgodnie z art. 29 ustawy z ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.2020.266 t.j. ), dalej u.s.u.s., wprowadza swego rodzaju ułatwienia w opłacaniu składek na ubezpieczenie społeczne w postaci rozłożenia należności na raty oraz odroczenia terminu płatności. Instytucja odroczenia terminu płatności znajduje zastosowanie w odniesieniu do składek finansowanych ze środków płatnika, a nie znajduje zastosowania do składek, które finansowane są ze środków ubezpieczonego (art. 30 u.s.u.s.). Przedsiębiorca może uzyskać odroczenie terminu płatności składek na ubezpieczenia społeczne, w odniesieniu do części składek finansowanych ze środków płatnika, pod warunkiem uprzedniego uregulowania w terminie składek na ubezpieczenie zdrowotne oraz ubezpieczenie społeczne, w części finansowanej przez ubezpieczonych. Wniosek o odroczenie terminu płatności należy złożyć w ZUS przed upływem ostatniego dnia terminu płatności danej składki.

Tryb postępowania w przedmiocie uzyskania przez Przedsiębiorcę odroczenia terminu płatności składek na ubezpieczenia społeczne wygląda następująco:

1. Przedsiębiorca zobowiązany jest do złożenia w ZUS wniosku o odroczenie terminu płatności składek;
2. wniosek Przedsiębiorcy powinien być przez ZUS rozpatrzony niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 2 miesięcy od dnia wpływu wniosku dłużnika;
3. rozstrzygnięcie w przedmiocie odroczenia terminu płatności może dotyczyć należności głównej za więcej niż 1 miesiąc;
4. podpisanie umowy o odroczenie terminu płatności następuje dopiero po złożeniu przez płatnika składek kompletu dokumentów rozliczeniowych, na podstawie których ustalono stan należności;
5. zapłata odroczonej należności głównej przed terminem jej płatności nie stanowi podstawy do obniżenia opłaty prolongacyjnej;
6. płatnik składek może uzyskać odroczenie 6 terminów płatności należności głównej w danym roku kalendarzowym.

Umowa o odroczenie terminu płatności określa warunki, na których udzielane jest odroczenie płatności oraz termin, w którym muszą być uregulowane składki. Wraz z zawarciem tej umowy bieg terminu przedawnienia należności nie biegnie aż do dnia płatności odroczonej należności z tytułu składek.

 

Rozłożenie płatności składek na ubezpieczenia społeczne na raty:

Oprócz odroczenia terminu płatności, ZUS, na wniosek Przedsiębiorcy, może również rozłożyć płatnikowi należności na raty. Tryb postępowania w przedmiocie rozłożenia składek na ubezpieczenia społeczne na raty wygląda następująco:

1. Przedsiębiorca zobowiązany jest do złożenia w ZUS wniosku o rozłożenie składek na raty;
2. wniosek Przedsiębiorcy powinien być rozpatrzony przez ZUS niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 2 miesięcy od dnia wpływu;
3. ze względów gospodarczych lub innych przyczyn zasługujących na uwzględnienie, wniosek o rozłożenie na raty należności z tytułu składek może zostać uwzględniony, jeżeli opłacanie kwot określonych w pkt 1 nastąpi nie później niż w ciągu 3 miesięcy od daty:
   • złożenia wniosku przez dłużnika;
   • wydania decyzji o odmowie umorzenia, jeżeli dłużnik jednocześnie wnosił o umorzenie należności z tytułu składek oraz rozłożenie ich na raty;
4. w przypadku gdy przed wpływem wniosku dłużnika o rozłożenie na raty należności z tytułu składek, prowadzona była wobec niego egzekucja przez dyrektora oddziału ZUS będącego organem egzekucyjnym, dodatkowym warunkiem rozłożenia na raty należności z tytułu składek jest zapłata, rozłożenie na raty lub umorzenie kosztów egzekucyjnych;
5. w przypadku gdy przed wpływem wniosku dłużnika o rozłożenie na raty należności z tytułu składek prowadzona była wobec niego egzekucja przez inny organ egzekucyjny niż dyrektor oddziału ZUS, terenowa jednostka organizacyjna ZUS ma obowiązek pouczyć dłużnika o obowiązku zapłaty należnych kosztów egzekucyjnych;
6. istnieje możliwość rozłożenia na raty należności z tytułu składek, których termin płatności jeszcze nie upłynął, ale objęcie tych należności umową następuje dopiero po złożeniu przez płatnika składek kompletu dokumentów rozliczeniowych, na podstawie których ustalony został stan należności;
7. dopuszcza się ustalenie różnej wysokości i liczby rat na poszczególnych funduszach, z zastrzeżeniem równoczesnej spłaty należności z tytułu składek na wszystkie fundusze;
8. część należności z tytułu składek w ramach danego funduszu objęta układem ratalnym i przypadająca do zapłaty w danym miesiącu nie powinna być niższa niż 20 zł;
9. wniosek o zmianę warunków udzielonej ulgi może dotyczyć wyłącznie rat, których termin płatności nie upłynął, a do czasu podjęcia przez osobę uprawnioną rozstrzygnięcia w sprawie zmiany warunków udzielonej ulgi należności objęte układem ratalnym podlegają spłacie na dotychczasowych warunkach, o czym terenowa jednostka organizacyjna ZUS powinna poinformować dłużnika.

Podobnie jak w przypadku odroczenia płatności, rozłożenie należności ze składek na raty następuje w drodze umowy określającej szczegółowy plan spłaty oraz warunki jej realizacji. Należy pamiętać, że rozłożenie na raty nie może dotyczyć składek finansowanych ze środków ubezpieczonych niebędących płatnikami składek.

 

Umorzenie należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne:

ZUS może również umorzyć należności z tytułu składek. Zgodnie z art. 28 u.s.u.s. Zakład Ubezpieczeń Społecznych może umorzyć w całości należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne w dwóch sytuacjach:

1. w przypadku całkowitej nieściągalności – art. 28 ust. 3 u.s.u.s.;
2. w uzasadnionych przypadkach – mimo braku całkowitej nieściągalności – art. 28 ust. 3a u.s.u.s.

W art. 28 ust. 3 u.s.u.s. ustawodawca zawarł wyczerpujące wyliczenie sytuacji, w której następuje „całkowita nieściągalność”. „Całkowita nieściągalność” występuje, gdy: dłużnik zmarł nie pozostawiając żadnego majątku lub pozostawił ruchomości niepodlegające egzekucji na podstawie odrębnych przepisów albo pozostawił przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty stanowiącej trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia i jednocześnie brak jest następców prawnych oraz nie ma możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie; sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika lub umorzył postępowanie upadłościowe z przyczyn, o których mowa w art. 13 i art. 361 pkt 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe (Dz. U. z 2019 r. poz. 498, z późn. zm.); nastąpiło zaprzestanie prowadzenia działalności przy jednoczesnym braku majątku, z którego można egzekwować należności, małżonka, następców prawnych, możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa; nie nastąpiło zaspokojenie należności w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym; wysokość nieopłaconej składki nie przekracza kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym; nie nastąpiło zaspokojenie należności w umorzonym postępowaniu upadłościowym; naczelnik urzędu skarbowego lub komornik sądowy stwierdził brak majątku, z którego można prowadzić egzekucję; jest oczywiste, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwot przekraczających wydatki egzekucyjne.

Przedsiębiorca musi pamiętać, że decyzja o umorzeniu składek ma charakteru uznaniowy, co oznacza, że pomimo zaistnienia którejś z wyżej określonych przesłanek, ZUS nie jest zobowiązane do umorzenia należności z tytułu składek.

Umorzenie należności możliwe jest również w „uzasadnionych przypadkach”. W rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dniu 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (Dz. U. Nr 141, poz. 1365) dookreślono pojęcie „uzasadnionych przypadków”. Jak wskazano w ww. rozporządzeniu, ZUS może umorzyć należności z tytułu składek, jeżeli zobowiązany wykaże, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie opłacić tych należności, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla zobowiązanego i jego rodziny, w szczególności w przypadku:

1. gdy opłacenie należności z tytułu składek pozbawiłoby zobowiązanego i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych;
2. poniesienia strat materialnych w wyniku klęski żywiołowej lub innego nadzwyczajnego zdarzenia powodujących, że opłacenie należności z tytułu składek mogłoby pozbawić zobowiązanego możliwości dalszego prowadzenia działalności;
3. przewlekłej choroby zobowiązanego lub konieczności sprawowania opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny, pozbawiającej zobowiązanego możliwości uzyskiwania dochodu umożliwiającego opłacenie należności.

 

Możliwości rozłożenia na raty/odroczenia terminu płatności lub umorzenia należności cywilnoprawnych Przedsiębiorcy wobec jednostek samorządu terytorialnego i innych podmiotów publicznych.

Przepisy art. 59 ustawy o finansach publicznych (Dz.U.2019.869 t.j. ze zm.), dalej u.f.p., pozwalają na umorzenie, odroczenie i rozłożenie na raty należności o charakterze cywilnoprawnym przysługujących samorządowym jednostkom sektora finansów publicznych, który jest swoistym wyjątkiem od zasady, zawartej w art. 42 ust. 5 u.f.p, ustalania należności pieniężnych oraz terminowego podejmowania w stosunku do zobowiązanych czynności zmierzających do wykonania zobowiązania. Możliwości stosowania ulg w zapłacie należności cywilnoprawnych zawarte w art. 59 u.f.p nadane zostały przez wzgląd na samodzielność finansową j.s.t. w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem dłużnika lub interesem publicznym. Przepis ten ma charakter delegacji dla organów stanowiących, aby w drodze uchwały ustanowiły zasady stosowania w/w ulg dla należności pieniężnych.

Przedsiębiorca, chcąc uzyskać odroczenie terminu płatności, rozłożenie na raty lub umorzenie zobowiązań cywilnoprawnych wobec jednostek samorządu terytorialnego i innych podmiotów publicznych winien złożyć odpowiedni wniosek, choć ustawodawca dopuszcza również możliwość działania organu z urzędu. Dalszy tryb postępowania jest uregulowany we właściwej uchwale danej jednostki samorządu terytorialnego lub odpowiednio innego podmiotu publicznego, którego zobowiązania dotyczą.

Dla przykładu wskazać należy, że Rada Miasta Olsztyna w Uchwale NR LIII/859/14 z dnia 28 maja 2014 określiła szczegółowe zasady, sposób i tryb umarzania w całości, w części lub odraczania, rozkładania na raty spłaty należności pieniężnych mających charakter cywilnoprawny, przypadających Gminie Olsztyn oraz jej jednostkom podległym.

Zgodnie z ww. Uchwałą należność może zostać umorzona w całości lub w części, jeżeli wystąpi jedna z następujących przesłanek:

1. osoba fizyczna – zmarła, nie pozostawiając żadnego majątku albo pozostawiła majątek niepodlegający egzekucji na podstawie odrębnych przepisów, albo pozostawiła przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty 6 000 zł;
2. osoba prawna – została wykreślona z właściwego rejestru osób prawnych przy jednoczesnym braku majątku, z którego można by egzekwować należność, a odpowiedzialność z tytułu należności nie przechodzi z mocy prawa na osoby trzecie;
3. zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwoty wyższej od kosztów dochodzenia i egzekucji tej należności lub postępowanie egzekucyjne okazało się nieskuteczne;
4. jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej uległa likwidacji;
5. zachodzi ważny interes dłużnika lub interes publiczny.

Umorzenie należności, w przypadkach określonych w pkt 3 oraz pkt 5 powyżej może nastąpić tylko wówczas, gdy odroczenie terminu zapłaty lub rozłożenie płatności należności na raty nie zapewnia spłaty tej należności.

Dodatkowo, w związku z panującym stanem epidemii Urząd Miasta Olsztyna wdrożył Olsztyński Pakiet Pomocowy, który ma na celu wsparcie przedsiębiorców w związku z epidemią koronawirusa. Ze wsparcia mogą skorzystać przedsiębiorcy, których działalności zostały dotknięte konsekwencjami epidemii, tj. ograniczeniami w usługach oraz handlu w związku z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 13 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczpospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego oraz w związku z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczpospolitej Polskiej stanu epidemii. Za powyższym idą ograniczenia funkcjonowania określonych instytucji lub zakładów pracy, w tym między innymi działalności handlowej, hotelarskiej, turystycznej, gastronomicznej, rozrywkowej, a także wprowadzenia nowych zasad funkcjonowania galerii handlowych. Wymienieni przedsiębiorcy mogą się starać:

1. odroczyć termin płatności podatku lub rozłożyć zapłatę podatku na raty;
2. odroczyć lub rozłożyć na raty zapłatę zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę lub odsetki od nieuregulowanych w terminie zaliczek na podatek;
3. umorzyć w całości lub w części zaległości podatkowe, odsetki za zwłokę lub opłatę prolongacyjną;
4. otrzymać ulgę w czynszu najmu lokalu użytkowego oraz dzierżawie gruntu stanowiącego własność Gminy Olsztyn;
5. zawiesić opłatę za gospodarowanie odpadami.

Szczegółowe informacje znajdują się na stronie internetowej: https://invest.olsztyn.eu/pl/wsparcie-dla-inwestora/pakiet.html.

 

Restrukturyzacja zobowiązań cywilnoprawnych wobec kontrahentów Przedsiębiorcy. Klauzula rebus sic stantibus (łac. skoro sprawy przybrały taki obrót).

Klauzula rebus sic stantibus (art. 357¹ KC) jest uzupełnieniem zasady pacta sunt servanda (łac. umów należy dotrzymywać). Celem omawianej instytucji prawa cywilnego jest ochrona podmiotów prawa cywilnego przed zdarzeniami, których strony nie brały pod uwagę (koronawirus spowodował sytuację, której strony faktycznie wziąć nie mogły pod uwagę) przy kształtowaniu jej treści, a w obecnej, nadzwyczajnej sytuacji, spełnienie świadczenia może wiązać się z nadmiernymi trudnościami albo grozić rażącą stratą. W sytuacji gdy kontrahent Przedsiębiorcy nie chciałaby dobrowolnie zmodyfikować warunków umowy w świetle nowych okoliczności związanych z epidemią koronawirusa, bądź modyfikacja była rażąco krzywdząca dla Przedsiębiorcy, zastosowanie znajduje klauzula rebus sic stantibus, która pozwala na adaptację warunków zawartej przez Przedsiębiorcę umowy do zmieniających się stosunków społeczno-gospodarczych.

Stosowanie klauzuli rebus sic stantibus jest uzależnione od spełnienia czterech przesłanek:

1. źródłem zobowiązania Przedsiębiorcy musi być umowa;
2. zmiana stosunków (sytuacji) pomiędzy stronami umowy (Przedsiębiorcą i jego kontrahentem) ma charakter nadzwyczajny;
3. zmiana niesie nadmierną trudność w spełnieniu świadczenia przez Przedsiębiorcę lub grozi mu rażącą stratą, czego strony zawierając umowę nie przewidziały;
4. między przesłanką określoną w pkt 2 oraz pkt 3 powyżej zachodzi związek przyczynowy.

W przedmiocie omawianej klauzuli zawartej w art. 357¹ KC sąd orzeka na żądanie strony, które może być zawarte w pozwie głównym lub wzajemnym (art. 204 § 1 KPC), co oznacza, że Przedsiębiorca musi wystąpić do Sądu z żądaniem dokonania zmiany warunków umowy zawartej z kontrahentem, która w obecnych okolicznościach stała się niekorzystna. Sąd uznając celowość zastosowania klauzuli rebus sic stantibus może zmienić dotychczasowe zobowiązanie Przedsiębiorcy wynikające z umowy na trzy sposoby:

1. oznaczyć na nowo sposób wykonania zobowiązania;
2. zwiększyć lub zmniejszyć wysokość świadczenia;
3. w ostateczności rozwiązać umowę.

Modyfikacja umowy w zakresie sposobu wykonania zobowiązania może dotyczyć w szczególności czasu, miejsca i sposobu spełnienia świadczenia. Sąd może rozłożyć zadłużenie Przedsiębiorcy wobec kontrahenta na raty, odroczyć termin świadczenia, zezwolić na świadczenie rzeczy gorszej jakości lub innego pochodzenia, zmniejszyć wysokość świadczenia. Gdyby zaś zobowiązanie zostało wykonane częściowo, a nadzwyczajna zmiana stosunków nastąpiła później i sytuacja nie wymagałaby rozwiązania umowy, zmiana zobowiązania powinna dotyczyć tylko części niewykonanej.

W ostateczności, gdy dwa poprzednie sposoby rozwiązania sprawy nie mają racji bytu, sąd może rozwiązać umowę. W wydanym orzeczeniu sąd powinien oznaczyć chwilę z którą umowę rozwiązuje, gdyż chwila ta ma znaczenie w sposobie rozliczenia stron z tytułu dotychczas spełnionych świadczeń. Przy rozliczaniu sąd powinien uwzględniać te same kryteria, jakie odnoszą się do określenia innego sposobu wykonania zobowiązania, innej wysokości świadczenia i orzeczenia o rozwiązaniu umowy.

Przedsiębiorca musi pamiętać, że sąd na podstawie art. 357¹ KC może dokonać modyfikacji bądź rozwiązać umowę. Nie może natomiast tworzyć nowego stosunku zobowiązaniowego. Klauzula rebus sic stantibus może mieć zastosowanie w szczególności w odniesieniu do umów zawartych na czas określony, np. umowy najmu/dzierżawy, których Przedsiębiorca nie może wypowiedzieć w zwykłym trybie, a ich dalsze trwanie może spowodować po stronie Przedsiębiorcy powstanie znacznej szkody.

 

Koronawirus SARS-CoV-2 a sytuacja kadrowa Przedsiębiorcy.

Stan epidemii obowiązujący na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej u wielu Przedsiębiorców może powodować przejściowe zmniejszenie liczby zleceń/zamówień, a w konsekwencji zmniejszenie zapotrzebowania na pracę. Należy pamiętać, że redukcja zatrudnienia jest rozwiązaniem ostatecznym, zaś przed podjęciem decyzji o zwolnieniach, Przedsiębiorca dysponuje szeregiem uprawnień, które z jednej strony ograniczą jego koszty, a z drugiej pozwolą uniknąć zwolnień.

Jak wiadomo, w razie przestoju, Przedsiębiorca zobowiązany jest wypłacać pracownikom, tj. osobom zatrudnionym wyłącznie na podstawie umowy o pracę, wynagrodzenie postojowe, co w dłuższej perspektywie może okazać się znacznym obciążeniem. Należy podkreślić, że przepisy prawa praca przewidują kilka systemów i rozkładów czasu pracy, które pozwalają na takie rozplanowanie pracy, aby jak najbardziej optymalnie zaplanować pracę pracowników, przy zminimalizowaniu konieczności wypłaty wynagrodzenia postojowego. W obecnej, nadzwyczajnej sytuacji, w ocenie Autorów najbardziej optymalnym rozwiązaniem jest wprowadzenie równoważnego systemu czasu pracy, w którym jest dopuszczalne przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy, nie więcej jednak niż do 12 godzin, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca (okres rozliczeniowy może zostać przedłużony maksymalnie do 3 miesięcy). Przedłużony dobowy wymiar czasu pracy jest równoważony krótszym dobowym wymiarem czasu pracy w niektórych dniach lub dniami wolnymi od pracy.

Równoważny system czasu pracy pozwala Przedsiębiorcy na skrócenie pracownikom ilości godzin pracy w sytuacji, w której nie ma zapotrzebowania na obecność pracownika w pracy przez 8 godzin dziennie, a „niewykorzystane” godziny pracownik może odpracować w terminie późniejszym (pracownik może pracować nawet do 12 godzin na dobę), kiedy u Przedsiębiorcy pojawi się większe zapotrzebowanie na pracę, bez konieczności zapłaty wynagrodzenia za godziny nadliczbowe.

Ponadto, w celu zminimalizowania ilości osób przebywających w tym samym czasie w zakładzie pracy, Przedsiębiorca uprawniony jest do polecenia pracownikowi wykonywania pracy zdalnej a pracownik zobowiązany jest do wykonania polecenia pracodawcy. Jeśli rodzaj pracy wyklucza możliwość jej zdalnego wykonywania, Przedsiębiorca może wprowadzić pracę zmianową, co również zmniejszy ilość osób przebywających w zakładzie pracy.

Oczywiście, w ostateczności Przedsiębiorca uprawniony jest do redukcji zatrudnienia z przyczyn ekonomicznych, co pozwoli na rozwiązanie stosunków pracy, przy zachowaniu odpowiedniego trybu, również z pracownikami zatrudnionymi w oparciu o umowę o pracę na czas nieokreślony.

 

Uwagi końcowe.

Niezależnie od powyższych rozważań w Senacie znajduje się obecnie projekt tzw. „Tarczy Antykryzysowej”, który niezwłocznie po wejściu w życie zostanie omówiony. Według projektu przyjętego przez Sejm, Przedsiębiorca uzyska dodatkowe uprawnienia w zakresie ograniczenia wysokości wynagrodzeń pracowników lub wymiaru etatu oraz uzyskania dofinansowań do wynagrodzeń pracowniczych, czego skutkiem ma być uniknięcie redukcji zatrudnienia.

 

radca prawny Damian Przybyłowski

aplikant radcowski Damian Wiewiór

Źródła:

• Wantoch (red.), Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz, lex 2015;
• Kostrzewa, Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz, LEX/el. 2014;
• Z Ofiarski, Ustawa o finansach publicznych. Komentarz, WKP 2019;
• Dzwonkowski (red.), G. Gołębiowski (red.), Ustawa o finansach publicznych. Komentarz prawno-finansowy, Wydawnictwo Sejmowe 2014;
• Ciszewski (red.), P. Nazaruk (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, WKP 2019;
• Gudowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania, Część ogólna, wyd. II, WKP 2018;
• Wyrok SN z 21.04.2005 r., III CK 645/04, LEX nr 369251;
• Uchwała SN z dnia 11 września 1991 r., III CZP 80/91, LEX nr 179278;
• Wyrok SN z dnia 10 października 1997 r., III CKN 202/97, OSNC 1998, nr 3, poz. 42.