Podział majątku małżonków po rozwodzie, a obciążenie nieruchomości hipoteką.

Olsztyn, dnia 15 stycznia 2018 r.

Co do zasady, o ile małżonkowie nie zawierają majątkowych umów małżeńskich, z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa, tzw. wspólność ustawowa, obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, które tworzą majątek wspólny. Do majątku wspólnego należą w szczególności pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków, dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków, środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków, kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie w ZUS.

W wyniku rozwiązania małżeństwa przez rozwód ustaje również wspólność majątkowa małżeńska, która przekształca się we współwłasność w częściach ułamkowych, w związku z czym zachodzi konieczność dokonania podziału majątku wspólnego małżonków (w trakcie trwania wspólności majątkowej podział majątku jest wykluczony). Zasadą jest, że przy dokonywaniu podziału majątku, udziały byłych małżonków są równie. Podział dotyczy całego wspólnego majątku stron, ale w praktyce najwięcej trudności powoduje podział nieruchomości, na zakup których byli małżonkowie w trakcie trwania małżeństwa zaciągnęli kredyt, który został zabezpieczony hipoteką.

Powyższe zagadnienie wielokrotnie było przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego. Istotne z praktycznego punktu widzenia jest postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2017 r., sygn. I CSK 54/16, Biul.SN 2017/5/13, które odwróciło dotychczasową praktykę orzeczniczą. Przed dniem wydania ww. postanowienia w judykaturze powszechnie przyjmowało się, że o ile spłata długu hipotecznego po dacie orzeczenia o podziale majątku wspólnego nie jest nakładem z majątku osobistego na majątek wspólny, to obciążenie hipoteką wpływa w sposób oczywisty na wartość nieruchomości, a zatem przy jej ustalaniu w toku podziału majątku wspólnego sąd powinien uwzględnić to obciążenie, podobnie jak obowiązany jest rozważyć obniżenie wartości z powodu obciążenia w postaci służebności, czy dożywocia. Wartość tych obciążeń odlicza się zarówno przy ustalaniu składników majątku wspólnego, jak i przy zaliczaniu wartości nieruchomości przyznanej jednemu z małżonków na poczet przysługującego mu udziału w majątku wspólnym (vide: m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2013 r., sygn. II CSK 650/12, LEX nr 1408410).

W stanie faktycznym ww. sprawy z wniosku M.W. z udziałem T.W. o podział podziału majątku wspólnego rozpoznawanej przez Sąd Najwyższy (sygn. I CSK 54/16) ustalono, że w skład majątku wspólnego byłych małżonków wchodzą: spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr (…) przy ul. B. w W. o wartości 350 000 zł; spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu niemieszkalnego – garażu nr 1 w zespole garażowym przy ul. B. w W. o wartości 29 000 zł; samochód osobowy marki Volvo V70 o wartości 18 000 zł; ekran elektryczny Kauber wraz ze sterowaniem radiowym o wartości 1 000 zł; projektor Sanyo PLV-Z700 o wartości 4 000 zł. Sąd ustalił ponadto, że w trakcie trwania małżeństwa oboje małżonkowie zawarli z bankiem (…) Bank Polski S.A. z siedzibą w W. umowę kredytu hipotecznego w kwocie 89 230,77 franków szwajcarskich (CHF), za który nabyli w dniu 13 grudnia 2005 r. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr (…) przy ul. B. w W. oraz spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu niemieszkalnego – garażu nr 1 przy ul. B. Spłata kredytu została zabezpieczona hipoteką ustanowioną przez dłużników na prawie do opisanego lokalu mieszkalnego.

Sąd Rejonowy rozpoznający sprawę w I instancji do dokonania rozliczeń między byłymi małżonkami przyjął niekwestionowaną przeze obie strony wartość spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w kwocie 350 000,00 zł, bez uwzględnienia okoliczności, że prawo do lokalu jest obciążone hipoteką na rzecz PKO BP S.A. z siedzibą w W., zabezpieczającą spłatę udzielonego na zakup tego mieszkania kredytu. Wskazał, że w sprawie o podział majątku wspólnego byłych małżonków, sąd dokonuje podziału składników majątkowych (aktywów), natomiast nie rozstrzyga o zaciągniętych przez oboje małżonków w czasie trwania wspólności ustawowej i niespłaconych jeszcze długach oraz nie dokonuje „podziału” zobowiązań byłych małżonków, w tym także poprzez potrącenie przyszłych zobowiązań. Sąd Rejonowy podniósł, że oboje małżonkowie są stroną umowy kredytowej, co oznacza, iż ich zobowiązanie ma charakter solidarny, a podział majątku nie wpływa na obowiązek dłużników osobistych spłaty tego kredytu zgodnie z umową. Przyszłe raty kredytu są zobowiązaniem niewymagalnym w chwili orzekania o podziale majątku, wymagalność poszczególnych rat powstaje bowiem dopiero w dniu ustalonym w harmonogramie spłat kredytu. Spłata wymagalnych rat kredytu przez oboje małżonków lub przez jednego z nich po dokonaniu podziału majątku wspólnego, może być podstawą do regresu między nimi jako dłużnikami solidarnymi na podstawie art. 376 k.c. oraz w razie sporu – podstawą dochodzenia rozliczeń z tego tytułu w postępowaniu sądowym, albowiem nie stoi temu na przeszkodzie art. 567 § 3 w zw. z art. 688 w zw. z art. 618 § 3 k.p.c. Sąd Okręgowy podzielił ww. stanowisko.

Na skutek skargi kasacyjnej byłego męża sprawą zajął się Sąd Najwyższy, również podzielił stanowisko Sądów obu instancji rozpoznających sprawę i wskazał, że w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu ustawowej wspólności majątkowej sąd – ustalając wartość wchodzącego w skład majątku wspólnego spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego, obciążonego hipoteką zabezpieczającą udzielony małżonkom kredyt bankowy – uwzględnia wartość rynkową tego prawa, z pominięciem wartości obciążenia hipotecznego.

 

radca prawny Damian Przybyłowski